Çocuk Endokrinolojisi

Çocuk Endokrinolojisi, çocuk ve ergenlerde hormonlara bağlı ortaya çıkan hastalıklarla ilgilenen bilim dalıdır. Koru Hastanesi Çocuk Endokrinoloji Bölümünde yenidoğan döneminden 18 yaşına kadar olan çocuklardaki hormonlara bağlı tüm bozukluklarının (Boy kısalıkları, erken ve geç ergenlik, adet düzensizlikleri, diyabet, hipoglisemi (kan şekeri düşüklüğü), obezite, aşırı kıllanma, tiroid hastalıkları, kalsiyum ve kemik metabolizma bozuklukları, böbrek üstü bezi, hipofiz bezi hastalıkları) tanı, tedavi ve izlemi yapılmaktadır.

Çocuklarda Büyüme Gerilikleri

Bir çocuğun  kendi yaş grubu içinde  uygun düzeyde büyüme gerçekleştirmemesi durumudur. Büyüme geriliğinin nedeni yetersiz veya yanlış beslenme  olarak görülür. Tespit edilmesi  için başvurulan yöntem  öncelikle persentil hesaplama ile çocuğun gelişimi  kontrol edilir. Boy kısalığı, büyüme geriliğinin gözlenmesinde ilk faktör kabul edilir. Boy kısalıklarının gizli nedenleri arasında; böbrek hastalığı, crohn hastalığı ve BH  eksiklikleri gösterilebilir. Bu durumlarda şüphe varsa gerekli incelemeler yapılmalıdır.

Tiroit bezi hastalıkları (Hipotiroidi-Hipertiroidi): Günümüzde dünya çapında tiroit bezi hastalıkları yaygın olarak görülmektedir. Büyüme, gelişim ve zeka konusunda oldukça önemli bir etkiye sahiptir.

Gecikmiş Ergenlik

Çocuklarda ergenlik kızlarda 13 yaşına kadar, erkeklerde ise 14 yaşına kadar görülmektedir. Psikolojik etmenler, çevre, travmalar (anne - baba kaybı gibi) ergenliğin gecikmesine sebep olabilir. Erkelerde  kız çocuklarına oranla daha yaygın görülür. Gecikmiş ergenliğin en önemli sebeplerinden biri obezite hastalığıdır. Aşırı kilo kaybı, stres, ağır fiziki yaşam  diğer etki eden faktörlerdir. Belirtileri;

• 14 yaş erkek çocuklarında testislerin büyümemesi,
• 13 yaşına basan kız çocuklarının ise meme gelişmesinin başlamaması, meme gelişimi başladıktan 5 yıl sonra adet görünmemesi ,
• Kız çocuklarının  16 yaşında  adet  döngüsünün başlamamasıdır.

Ergenlik gecikmesine sebep olan durumlarda eksik olan cinsiyet hormonu yerine konabilir. Böylelikle ikincil cinsiyet karakterleri oluşabilir. Üreme için ayrıca FSH LH içeren ilaçlar ile  tedavi gerekmektedir.

Çocuklarda Adet Düzensizlikleri

İki adet arasındaki sürenin 21-35 gün arası olması normaldir. Sürenin kısalması, uzaması ya da adetin kesilmesi adet düzensizliği olarak tanımlanır.
- Oligomenore (seyrek adet görme); iki adet arası süre 35 günden fazladır.
- Polimenore (sık adet görme); ise iki adet arasındaki  sürenin 21 günden az olmasıdır.
- Hiper menore; adetlerin  fazla ve pıhtılı olmasıdır.
- Amenore (adet görmeme); primer (birincil) ve sekonder (ikincil) ikiye ayrılır. Primer, 15 yaşına kadar adetin başlamaması. Sekonder  ise 6 aydan uzun süre adetin kesilmesidir.
Kanama çeşitleri ise şöyledir; menoraji, düzenli fakat uzun süren adet kanamalarıdır. Metroraji, düzensiz ve sık olan adet kanamalarıdır. Adet düzensizliğine sebep olan başlıca şeyler; fizyolojik nedenler, hormonsal  nedenler, diyabet hastalıkları, hamilelik, yumurtalık kisti, rahim ve rahim ağzı sorunları  gibi nedenlerdir.

Çocuklarda Polikistik Over Sendromu

En sık görülen hormon bozukluklardır. Adet görememe ya da uzun aralıklı adet görme  şeklinde belirti gösterir. Polikistik over sendromu yumurtalıkların androjenleri fazla salgılaması ile oluşur. Polikistik over sendromunun belirtileri ise şöyledir; aşırı kilo alımı, saç dökülmeleri, tüylenme, sivilce ve baş ağrısı gibi belirtilerle ortaya çıkar.

Çocuk Endokrinolojisinin İlgilendiği Diğer Hastalıklar

D vitamini, fosfor ve kalsiyum  ile ilgili bozukluklar: Su ve mineral dengesizliğine bağlı gelişen bozukluklar, genel olarak endokrin hastalıklarının habercisidir. Endokrin bezlerden salgılanan hormonların yetersizliği veya fazlalığı, tümörler, hormon seviyelerinin değişmesi ile vücutta sorunlara yol açar. Bunlardan biri D vitamini yetersizliği, buna bağlı olarak kalsiyum metabolizmasının bozulmasıdır. Kalsiyum ve fosfor dengesinin sağlanmasında  D vitamini etkindir.

Aşırı tüylenme : Ergenlik döneminde tüylenme olması normaldir. Aşırı tüylenme genelde hormon bozukluklarına  bağlanır. Çocuk endokrinolojisi uzmanları tarafından değerlendirilmesi ve hormonlar ile  tedavisi incelenmelidir. Aşırı tüylenme bazen şişmanlık ile  ergenlik dönemi ve genç kızlarda da polikistik over sendromu gibi bir hastalıkla birlikte gözlenebilir.

Böbrek üstü bezi hastalıkları: Vücudumuzda  çok sayıda hormonun üretilmesinden sorumlu olan  organdır ve böbrek üstü bezine bağlı gelişen hastalıklar böbrek üstü bezi hastalıkları olarak isimlendirilir. Böbrek üstü bezi hastalıklarında belirti, hastalıklara göre değişmektedir. Addison hastalığı; vücudun ihtiyacı olan bazı hormonların böbrek üstü bezlerinin üretilememesi hastalığıdır. Adrenal kitle olarak adlandırılan böbrek üstü bezi tümörlere Adenoma adı verilir. İlaç tedavisi yanında kesin çözüm çocuk endokrinolojisi bölümü tarafından cerrahi müdahale olabilmektedir.

Cinsel gelişim bozukluğu: Cinsel organların normal erkek ve kadın cinsel organ yapısından farklı olmasıdır. Gelişim bozukluğunun kız ve erkeklerde birçok nedeni vardır. En sık görülen  akraba evliliklerine bağlı genetik hastalıklardır. Kromozom bozuklukları (örneğin ; 46,XX/46,XY, 47,XXY  şeklinde olması durumu), yumurtaların (over veya testis) gelişiminde rol alan genlerde bozukluk, testesteron üretiminde aksama, hormon direnci, Endokrin bozucular ve gebelikte ilaç kullanımı  en sık rastlanan  nedenlerdir. Cinsiyet gelişim bozukluğunun, doğumdan  sonra ya da cinsel kimliğin oluştuğu 2 yaşından önce tespit  edilmesi  önemlidir.

Şeker hastalıkları: Kandaki şekerin yüksekliği ile birlikte oluşan kronik metabolizma hastalığı olarak isimlendirilir. Pankreas, kan şekerini düzenleyen hormonları salgılamaktadır. Bu hormondan  biri de insülindir. Şeker kanda birikir ve normalinden fazla olur ise hücrelere zarar verir ve zehir etkisi gösterir. Bazı belirtileri vardır; Fazla su içmek veya isteği, fazla  yeme isteği, cilt tipinde kuruluk, çabuk yorulma, yaraların geç iyileşmesi, bulanık görme, sık idrara çıkma ve geceleri ter ve sık sık uyanmalar şeklindedir. Şeker hastalığı kalıtsal olabildiği gibi çevresel faktörlere bağlı olarak da oluşur. Fakat ailenizde şeker hastalığı genetik ise sizin de yakalanma oranınız daha fazladır. Tanısı koyulduktan sonra uzman doktorunuz ile insülin gibi tedavilere başlanır. Şeker hastalığı tedavisine başlanmaz ise ciddi hastalıklara yol açabilir; kalp krizi, felç riski, kangren riski artabilir, kalp ve böbrek hastalıkları, görme bozuklukları  görülebilir.

Hipofiz bezi hastalıkları: Beynin alt kısmında  farklı  hormonlar salgılayan bir endokrin bezidir. Hipofiz bezinden çeşitli hormonlar salgılanır; adrenokortikotropik hormon, tiroit uyarıcı hormon, gonadotropin hormonlar, prolaktin, büyüme hormonu - growth hormon, antidiüretik hormon, oksitosin gibi hormonlar salgılanır, hepsinin görevleri farklıdır. Hipofiz bezlerinin eksik olması yetmezlik olarak tanımlanmaktadır. Hipofiz bezi hastalıkları; hipofiz yetmezliği, hipofiz tümörleri, akromegali, cushin ghastalığı, prolaktinoma, nadir hipofiz tümörleri olarak örneklendirilebilir. Yeterli hormon salınımı yok ise  bozukluğun boyutuna ve üretilemeyen hormonların türüne  göre farklı çocuk endokrinolojisi tedavileri uygulanır.

Çocuk Endokrinolojisinin Önemi

Çocuk endokrinolojisi; yeni doğan döneminden başlayıp 18 yaşına kadar olan bebek, çocuk ve ergenlerle ilgilenmektedir.

Çocuk endokrinolojisi, bazı tanı ve tedavi yöntemleri;

• Hormonal uyarı ve baskılama testleri
• Vücut yağ analizi
• Kemik yoğunluğu analizi
• Hipotiroidi taraması
• Büyüme hormonu uyarı testleri
• Erken ergenlikle ilgili testler
• Kemik yaşı tayini

Şeklinde  testler ile tanı konularak gerekli tedaviler uygulanır. Yeni doğan dönemi, organizmanın endokrin bozuculara karşı savunmasız olduğu en temel bölümlerindendir. Endokrin bozucu faktörlerin üreme üzerinde olumsuz etkilere sahip olduğu bilinmektedir. Endokrin bozucu kimyasallar östrojen ve androjen reseptörleri ile etkiye girip, endojen hormonları agonist olarak etki gösterebilmektedir. Yaklaşık 10 yıldır, reprodüktif organ anomalileri, testiküler kanser, erkek doğum oranında  azalma ve semen kalitesi gibi birçok konuda çeşitli analizler yapılıp. Anne karnında  gebelikten hatta genetik faktörlere kadar semptomlar incelenip çeşitli tedaviler geliştirilmektedir.

Çocuklar  büyüme ve gelişim çağında oldukları için; fizyolojik ve psikolojik  farklı özelliklere sahiptir. Çocuklarda erken dönemlerde görülebilecek endokrinolojik sorunlar erken tedavi edilmezlerse daha sonraki aşamalarda  olumsuzluklara neden olabilir. Çocukların endokrin problemleri mutlaka bir çocuk endokrinolojisi  uzmanı tarafından takip edilerek tedavisi gerçekleştirilmelidir.Toplum sağlığı açısından  günümüzde aile ve çevre hakkında yeterli bilgiler ışığında erken dönemde  gelişim bozukları izlenip çeşitli saptamalar ile erken tedavi edilebilir. Son yıllardaki çocuk hastalıklarındaki artıştan dolayı  erken tanı  önem kazanmıştır. Erken tanı ile birlikte sağlıklı nesiller yetişmeye başlayacaktır.

Çocuklar, erişkinlerden farklı olarak devamlı büyüme ve gelişme içerisinde olduklarından herhangi bir hormonun eksik ya da fazla salgılanması hayatı tehdit eden durumlara neden olabileceği gibi geriye dönüşü mümkün olmayan zeka gerilikleri, büyüme ve gelişme gerilikleri, cinsiyet belirsizlikleri ve şekil bozukluklarına da neden olabilir. Hormonların salgılanmasıyla ilgili bozukluklar doğuştan olabileceği gibi sonradan da ortaya çıkabilmektedir. Modernleşme adına benimsediğimiz hızlı toplumsal değişim, batı tipi beslenme alışkanlıkları ve çeşitli çevresel faktörler hormonların salgılanmasını ve etkisini değiştirmesiyle çocuk endokrinolojinin ilgi alanına giren birçok hastalıkta son yıllarda ciddi artışlar görülmektedir.

Bağımlılık yapan yiyecek ve içeceklerin (çikolata, cips, kola ve benzeri ürünler) fazla miktarda tüketilmesi ve hareketsizlik, çocukluk yaş grubunda obezitenin ve tip 2 diyabetin artmasına sebep olmuştur. Dünya Sağlık Örgütü, tüm dünyada gözlenen obezitedeki bu artışı “obezite salgını” olarak tanımlamaktadır. Diğer taraftan hormonlu yiyecekler, hazır gıdalar, oyuncaklar, şampuan, temizlik maddesi, ambalaj, ilaçlar, giyeceklerdeki boyalar, hava kirliliği ve günlük yaşamda kullanılan pek çok maddede bulunan kimyasal maddeler ve katkı maddeleri vücudumuzda hormon gibi davranarak endokrin sistemi etkilediği için bu maddeler “endokrin bozucular” olarak adlandırılmaktadır. Endokrin bozucular, elektrofrekans sinyallerini bozan ”jammer” gibi davranarak endokrin sistemin tüm sinyalizasyon sistemini bozarak hormonların etkilerini altüst ederler. Buna bağlı olarak büyüme geriliği, obezite, diyabet, bilişsel fonksiyonlarda bozulma, hiperaktivite ve daha birçok endokrinolojik bozukluklar ortaya çıkar. Maruz kalınan kimyasallara bağlı olarak ergenliğin başlangıcı özellikle kız çocuklarında son yıllarda çok erken yaşlara kaymaya başlamıştır.

Koru Hastanesi Çocuk Endokrinoloji Bölümünde tedavisi yapılan hastalıklar:

• Obezite

• Büyüme gerilikleri

• Boy kısalıkları

• Tiroid bezi hastalıkları

• Erken ergenlik

• Gecikmiş ergenlik

• Adet düzensizlikleri

• Polikistik over sendromu

• D vitamini, kalsiyum ve fosfor metabolizması ile ilgili bozukluklar

• Aşırı tüylenme

• Böbrek üstü bezi hastalıkları

• Cinsel gelişim bozuklukları

• Şeker hastalıkları

• Hipofiz bezi hastalıkları

Çocuklardaki endokrinolojik sorunların erken tanı ve tedavisi ileriki dönemlerde ortaya çıkabilecek ciddi sorunların önlenmesi açısından son derece önemlidir.