Halk dilinde yaygın kullanımı ile fıtık, tıp dilinde herni olarak tanımlanmıştır. Bir iç organın, onu yerinde tutan kas veya dokudaki bir açıklığa doğru kayması sonucu, o bölgede bir şişliğin meydana gelmesidir. Fıtık nedenleri çok çeşitlidir. Örneğin; bağırsak, karın duvarındaki zayıflamış olan bir bölgeden geçerek fıtık oluşumuna neden olabilmektedir.Vücudun değişik yerlerinde görülebilen fıtık, yaşam kalitesine zarar veren ve ciddi sağlık sorunlarına sebep olabilecek bir rahatsızlıktır. Genellikle göğüs ve karın arasında görülmekle birlikte üst kalça ve kasık bölgelerinde de oluşabilir.
Fıtık dendiğinde ilk olarak akla karın fıtığı gelmekteyse de bel ve boyun fıtığı da halk arasında oldukça yaygın rastlanan rahatsızlıklar arasındadır. Fıtık kendiliğinden iyileşebilecek bir rahatsızlık olmayıp mutlaka konunun uzmanı olan doktordan yardım alınmasını gerektirmektedir. Fıtık tedavi edilmediğinde ciddi sağlık sorunlarına sebebiyet verebilmektedir. Belirtiler hastalığın oluştuğu konuma göre değişkenlik gösterir. Genel olarak karın veya abdominal bölgede meydana gelen fıtıklarda ağrı ve cilt altında yumru gözlenir. Omurgaya bağlı olarak oluşan bel ve boyun fıtıklarının belirtileri ise his kaybı, uyuşmalar, ağrı, yanma hissi ve kuvvet kaybı olarak sıralanabilir.
Fıtık Çeşitleri Nelerdir?
Potansiyel tehlike arz eden çeşitlerinden, kişinin yaşam kalitesini ciddi olarak etkileyenlere kadar fıtığın birçok çeşidi bulunmaktır. Fıtık nedenleri fıtığın türüne göre değişkenlik göstermektedir. En yaygın olarak görülenler fıtık türleri şunlardır;
- Göbek fıtığı (Paraumbilikal Herni),
- Kasık fıtığı (İnguinal Herni),
- Uyluk fıtığı (Femoral Herni),
- Bel fıtığı (Lumbal Disk Hernisi)
- Boyun fıtığı (Servikal Disk Hernisi),
- Kesi yeri fıtığı (İnsizyonel Herni).
Fıtık Nedenleri Nelerdir?
Karın bölgesinde basıncının artmasına neden olan her şey fıtık nedenleri arasında olabilir. Örneğin; ağır eşya kaldırmak, fazla bir fiziksel güç gerektiren işte çalışmak, uzun zaman ayakta kalmak, hamilelik gibi nedenlerden oluşabilir. İlgili kasların zayıflaması ve gerginleşmesi sonucu meydana gelmektedir. Yaşlanma, kasların zayıflama nedenleri başında sayılabilir. Abdominal kasları nispeten zayıf olan bebeklerde kabızlık fıtığın meydana gelmesinde önemli bir faktördür. Doğuştan kaynaklanan nedenlerle abdominal duvarların tam olarak kapanmaması sonucu kasların zayıflaması fıtığa sebebiyet verebilir. Abdominal kas dokusunun kalitesi de fıtık oluşumda göz önüne alınması gereken konular arasındadır. Bazı kişiler fıtık rahatsızlığına diğer kişilere nazaran daha hassas olabilmektedir. Özellikle ailede fıtık rahatsızlığı olanların bu rahatsızlıkla karşılaşma ihtimali diğerlerine oranla daha fazladır.
Sigara alışkanlığı da fıtık nedenleri arasında gösterilmektedir. Obezite ve sigara kullanımı risk faktörünü önemli ölçüde arttırmaktadır. Aynı zamanda şimdiye kadar hiç egzersiz yapmamış kişilerinde bu rahatsızlıktan yakınmaları daha olası olmaktadır. KOAH, astım gibi kronik akciğer rahatsızlığı olan bir kişinin fıtık olması sağlıklı insanlara göre daha fazladır. Belirgin olarak fıtık çeşitlerine göre fıtık nedenleri de farklılık gösterebilmektedir.
Göbek Fıtığı (Paraumbilikal Herni) Nedenleri
Daha çok, çocuk ve 6 aylıktan büyük bebeklerde görülebilmektedir. Ana nedeni doğumdan sonra bağlanan göbek kordonunun bulunduğu bölgedir. Hemen her yaşta oluşabilen göbek fıtığı, göbek deliği etrafındaki kasların nispeten zayıf olması durumda görülebilmektedir. Yetişkinlerde de görülebilen bu rahatsızlık, bebeklerde karın duvarların kuvvetlendirilmesi ile iyileşebilmekle beraber, bir yaşını aşan bebeklerde rahatsızlık devam ediyorsa tıbbi bir operasyona gerek duyulmaktadır. Çocukluk döneminde; göbek deliğinin tam olarak kapanmadığı ya da bu bölgenin fazla zorlandığı durumlarda, göbek fıtığı oluşabilir. Yetişkinlerde ise;
- Erkeklerde prostat büyümesi,
- Aşırı kilo ve hızlı kilo değişiklikleri,
- Ağır yük kaldırmaya dayalı iş yapma,
- Ağırlık kaldırılarak yapılan spor,
- Gebelik,
- Kronikleşmiş öksürük fıtık nedenleri arasındadır. İleri yaşlarda göbek fıtığı tedavisinde kullanılan tek yol cerrahi operasyondur. Bu sebeple erken tanı sağlanır ise tedavisi daha kolay olabilmektedir.
Kasık Fıtığı (İnguinal Herni) nedenleri
En yaygın rastlanan fıtık çeşidi olan kasık fıtığı, erkeklerde kadınlara nazaran daha fazla görülmektedir. Tüm yaşlarda oluşabilen bu rahatsızlık; bağırsak veya mesanenin, karın duvarından veya kasıktaki kasık kanalına doğru çıkıntı yapması sonucu oluşur. Kasık bölgesinde oluşan şişlik ile kendisini belli eder. Kasık fıtığı nedenleri;
- Kabızlık sonucu veya idrar yapmak için aşırı ıkınma,
- Erkeklerde prostat büyümesi,
- Ağır yük kaldırma,
- Aşırı öksürmeye bağlı olarak karın içi basıncın artması ile bağırsağın bir kısmının deri altında yumru oluşturması fıtık nedenleri arasında gösterilebilir. Hastalığın tedavisi cerrahi operasyon ile mümkün olabilmektedir.
Uyluk fıtığı (Femoral Herni) nedenleri
Çoğunlukla kadınlarda görülen bu rahatsızlık, uyluk bölgesinde bağırsağın girip çıkması şeklinde tanımlanmaktadır. Oluşumuna sebep olan etkenler arasında şunlar yer alır;
- Obezite,
- Kalıcı ve güçlü bir öksürüğe sahip olmak,
- Anormal bir abdominal sıvı birikimi,
- Böbrek hastalığı tedavisi (diyaliz),
- Tuvalet esnasında aşırı ıkınma,
- Gebelik en önemli nedenler arasında sayılmaktadır.
Bel Fıtığı (Lumbal Disk Hernisi) Nedenleri
Omurgada bulunan omurlar arasındaki disklerin doğal yerlerinden kayması sonucu oluşan sinir sıkışması olarak tanımlanmaktadır. Halk arasında siyatik olarak bilinmektedir. Fıtık nedenleri olarak;
- Ağır nesneleri kaldırmak veya itmek,
- Obezite,
- Çok doğum,
- Yaşlılığa bağlı olarak omurlar arasındaki kıkırdağın su kaybetmesi,
- Düşme,
- Oturuş ve yatma pozisyonlarında yapılan alışkanlık haline gelmiş hatalar,
- Zorlanmaya maruz kalma gösterilebilir. Bel fıtığı tedavisinde hastanın durumuna göre cerrahi operasyon ilk aşamada tercih edilmeyebilir. Bunun terine istirahat, egzersizler, fizik tedavi, ilaç tedavisi gibi çözümler ile hastanın takibi yapılır. Bunlardan bir sonuç alınamaz ise uzman doktor cerrahi operasyona karar verilebilir.
Boyun Fıtığı (Servikal Disk Hernisi) Nedenleri
Boyunda bulunan omurlar arasındaki disklerin doğal konumlarını kaybederek kayması sonucu oluşan sinir sıkışması olarak tanımlanmaktadır. Boyun fıtığı, ağır yük kaldırma veya diğer hasar verici hareketler(incinme, yaralanma gibi) nedeniyle meydana gelmektedir. Ayrıca fıtık nedenleri arasında, özellikle masa başı çalışan zayıf kişilerde, boynun fazla miktarda eğilerek oturulması ve bunun bir alışkanlık hale getirilmesi gösterilmektedir. Bel fıtığında olduğu gibi boyun fıtığı tedavisinde cerrahi operasyon dışı çözümlerle hasta iyileştirmeye çalışılır. Genellikle olumlu sonuç veren bu çözümlerden fayda sağlamaz ise ameliyata başvurulabilir.
Kesi (Ameliyat) Yeri Fıtığı (İnsizyonel Herni) Nedenleri
Karın bölgesinde yapılan cerrahi bir operasyon sonrasında kesi yapılan yerde oluşan fıtıklardır. Dikiş yapılan bölgede kendini gösterir. Tam iyileşme göstermeyerek zayıflayan kas dokusu zamanla organları tutmayarak fıtık oluşumuna sebebiyet vermektedir. Rahatsızlık tespit edilen kişinin yaranın iyileşmesini geciktiren başka bir hastalığa sahip olması fıtık nedenleri arasındadır. Başarılı bir cerrahi operasyon ile hastalarda tam bir iyileşme sağlanabilmektedir.
Fıtık İhmal Edilmemeli
Her hastalıkta olduğu gibi fıtıkta ihmal edilmemesi gereken rahatsızlıklar arasındadır. Özellikle erken teşhis ve tedavi, hastalıkla baş edilmesinde önemli bir yere sahiptir. Genel olarak ölümcül olmamakla birlikte potansiyel tehlike söz konusudur. Hastalığın erken teşhis edilmesi, tedavisinin daha kolay olarak yapılabilmesine imkân sağlamaktadır. Erken teşhis ve tedavi süresine bağlı olarak cerrahi operasyon uygulanan hastalar bir gün sonra taburcu edilebildikleri gibi bu süre geç müdahalelerde daha uzun olmaktadır. Genel olarak hastalar bir hafta sonrasında normal rutin yaşantısına devam edebilmektedirler.
Hastalık tekrar edebilir
Yaşam kalitesini olumsuz etkileyen ve potansiyel tehlike olabilen fıtık nedenleri çok fazladır. Bu nedenle öncelikle fıtığı dolaylı olarak tetikleyecek veya fıtığı doğrudan etkileyecek hareketlerden sakınmak gerekmektedir. Fıtık, tedavi edildikten sonra bile tekrarlayabilen bir rahatsızlıktır. Uygulanan cerrahi operasyon sonrasında dikkatsiz davranmak, aşırı yük kaldırmak gibi davranışlar fıtığın tekrarlamasına sebebiyet verebilir. Hastalığın tekrar nüksetmesinin en önemli nedenleri arasında; ağır fiziksel aktivite yapmak, sigara kullanımına devam etmek, uygun olmayan ameliyat yönteminin kullanılması, cerrahi operasyonda yapılan hatalar ve yaranın iyileşmesi esnasında yapısal bir kısım bozukluklar sayılabilir.
Tavsiyeler
Genel bir kural olarak fıtık rahatsızlığı ile karşılaşmamak için vücudun kapasitesi göz önüne alınarak bilinçli spor yapılmalıdır. Ağır yüklerin tek başına kaldırılmasından kaçınılmalı, dengeli ve düzenli beslenerek aşırı kilo almaktan kaçınmalıdır. Ayrıca fıtık nedenleri arasında sayılan kabızlığın önlenmesi için sindirim sistemini olumsuz etkileyen besinlerden uzak durulmalı, sigara alışkanlığı derhal terk edilmelidir.
Bel ve boyun fıtığından kaçınmak için oturuş ve duruş pozisyonuna özen gösterilmelidir. Uzun yolculuklarda mola sayıları arttırılmalı ve molalarda yürüyüş yapılmalıdır. Masa başı işlerde çalışan kimselerin bel bölgesini destekleyici tedbirler alması fıtık riskini azaltacaktır. Sabit konumda çalışan kişilerin boyun fıtığına yakalanmamaları için boynunu fazlaca öne eğerek çalışmaması tavsiye edilmektedir. Zeminden herhangi bir şey alırken öne eğilmeden bel dik konumda tutularak yerinden alınmalıdır. Yatma pozisyonu da bel ve boyun fıtığı için oldukça önemlidir. Sert bir yatakta kullanıldığında sırt üstü veya yan pozisyonda yatılmalıdır. Basit ağrı kesiciler ile dindirilemeyen ve iki günden fazla süren omurga kökenli bel ve boyun ağrıları ile karşılaşılması durumunda mutlaka uzman bir hekime başvurmak gerekmektedir.