Sedimentasyon testi, tıbbi bir testtir ve kişinin kanındaki eritrositlerin (kırmızı kan hücreleri) bir saat boyunca ne kadar hızlı bir şekilde çökelip tabanında bir sediment (çökelti) oluşturduğunu ölçer. Bu test, eritrositlerin kan plazması içindeki ağırlığa göre çökelme hızını değerlendirir ve eritrositlerin topluca aşağı doğru çökelmesini ifade eder.
Test, birçok farklı tıbbi durumun tanısında ve izlenmesinde kullanılır. Genellikle vücutta bir tür inflamasyon (iltihaplanma) veya enfeksiyonun belirlenmesi için bir belirteç olarak kullanılır. İltihaplanma veya enfeksiyon durumlarında, kan plazması içinde bulunan proteinlerde değişiklikler olur ve bu değişiklikler eritrositlerin daha hızlı çökmesine neden olur. Bu nedenle sedimantasyon hızı, bir tıbbi durumun varlığını veya seyrini değerlendirmek için kullanışlı bir bilgi sağlar.
Sedimentasyon, birçok farklı yöntemle ölçülür, ancak en yaygın kullanılan yöntem Westergren Sedimentasyon Testi'dir. Bu test, bir saat boyunca bir kan örneğinin çökelti oluşturduğu milimetre cinsinden ölçülür. Sonuçlar, normalleri aşan veya altında olan bir sedimantasyon hızıyla ilişkilendirilerek yorumlanır.
Sedimantasyon Testi Neden Yapılır?
Sedimantasyon testi, birçok farklı tıbbi amaç için yapılır ve genellikle bir hastanın sağlık durumunu değerlendirmek, bir hastalığın teşhisini desteklemek veya izlemek amacıyla kullanılır. İşte sedimantasyon testinin neden yapıldığı bazı yaygın nedenler:
• Enfeksiyonların Teşhisi: Enfeksiyonlar (örneğin, bakteriyel veya viral enfeksiyonlar) vücudun inflamatuvar yanıtını tetikleyebilir. Bu yanıt, sedimantasyon hızını artırabilir. Yani, sedimantasyon testi, enfeksiyonun varlığını veya şiddetini değerlendirmek için kullanılabilir.
• İltihaplanmanın İzlenmesi: Romatoid artrit, lupus gibi iltihaplı romatizmal hastalıklar ve kronik inflamatuvar hastalıklar gibi durumlarda, sedimantasyon testi hastalığın şiddetini izlemek ve tedaviye yanıtı değerlendirmek için kullanılır.
• Otomatik Bağışıklık Hastalıklarının Teşhisi: Bazı otoimmün hastalıklar, vücudun kendi dokularına saldırdığı durumlardır. Bu hastalıkların teşhisi ve izlemesi için sedimantasyon testi kullanılabilir.
• Kanser Teşhisi ve İzlemi: Bazı kanser türleri, sedimantasyon hızını artırabilir. Sedimantasyon testi, kanser teşhisini destekleyebilir veya kanserin tedaviye yanıtını izlemek için kullanılabilir.
• İmmün Yetmezlik Durumları: Bağışıklık sistemiyle ilgili sorunları olan kişilerin durumlarını değerlendirmek ve izlemek amacıyla sedimantasyon testi yapılabilir.
• Diğer Tıbbi Durumların Değerlendirilmesi: Sedimantasyon testi, başka tıbbi durumların teşhisi ve izlenmesi için de kullanılabilir. Örneğin, böbrek hastalıkları, kalp hastalıkları veya karaciğer hastalıkları gibi durumların izlenmesine yardımcı olabilir.
• Genel Sağlık Değerlendirmesi: Bazı durumlarda, genel sağlık durumunu değerlendirmek veya belirli bir tıbbi muayene sırasında ek bilgi sağlamak amacıyla sedimantasyon testi yapılabilir.
Sedimantasyon Testi Nasıl Yapılır?
Sedimantasyon testi, bir laboratuvar ortamında yapılır ve aşağıdaki adımları içerir:
• Sedimantasyon testi için ilk adım, hastadan bir kan örneği alınmasıdır.
• Kan alındıktan sonra, örneği bir antikoagülanlı tüpe veya kapaklı bir tüpe yerleştirilir. Antikoagülan, kanın pıhtılaşmasını engeller ve kanın sıvı halde kalmasını sağlar.
• Kan, antikoagülanla iyice karıştırılır. Bu, kanın pıhtılaşmasını önler ve test sonuçlarını doğru bir şekilde elde etmek için önemlidir.
• Karıştırılan kan örneği, özel bir kapaklı tüp veya çanak içine yerleştirilir. Bu kap, kanın belirli bir süre boyunca (genellikle bir saat) beklemesine izin verir. Bu süre boyunca eritrositler yavaşça çöker ve tabanlarında bir sediment (çökelti) oluştururlar.
• Bir saatlik süre sona erdikten sonra, eritrositlerin çökme hızı ölçülür. Bu genellikle milimetre cinsinden ölçülür ve sonuçlar raporlanır.
Sedimantasyon Değeri Kaç Olmalı?
Sedimantasyon hızı (SED oranı veya ESR), birçok faktöre bağlı olarak değişebilir ve normal aralığı kişiden kişiye farklılık gösterebilir. Sedimantasyon hızının normal aralığı, laboratuvarın kullandığı ölçüm yöntemine, kişinin yaşına, cinsiyetine ve sağlık durumuna bağlı olarak değişebilir. Bu nedenle, her laboratuvarın ve tıbbi kurumun kendi referans aralıkları vardır ve bu aralıklar farklılık gösterebilir.
• Genellikle, yetişkin erkeklerde sedimantasyon hızının normal aralığı yaklaşık 0-20 milimetre/saat (mm/saat) arasındadır. Ancak, Bazı kadınlarda normal aralık 0-30 mm/saat olarak da belirtilir.
Sedimantasyon Yüksekliği Nedir?
Sedimantasyon yüksekliği, sedimantasyon testi sonuçlarının normal aralığın üzerinde olması durumunu ifade eder. Bu, eritrositlerin kan plazması içinde daha hızlı bir şekilde çökelmesi anlamına gelir. Sedimantasyon hızının yükselmesi, vücudun bir iltihaplanma, enfeksiyon veya diğer tıbbi sorunlar gibi birçok farklı duruma yanıt verdiğini gösterir.
Hangi Hastalıklarda Sedimantasyon İstenir?
Sedimantasyon testi, birçok farklı tıbbi durumun teşhisinde, izlenmesinde veya değerlendirilmesinde kullanılabilir. Aşağıda, sedimantasyon testinin sıkça talep edildiği bazı hastalık ve durumlar bulunmaktadır:
• Bakteriyel veya viral enfeksiyonlar, sedimantasyon hızında artışa neden olabilir. Sedimantasyon testi, enfeksiyonun varlığını veya şiddetini değerlendirmek için kullanılabilir.
• ltihaplı romatizmal hastalıklar (örneğin, romatoid artrit, lupus), inflamatuvar bağırsak hastalıkları (örneğin, Crohn hastalığı, ülseratif kolit) gibi hastalıkların izlenmesinde veya teşhisinde sedimantasyon testi kullanılabilir.
• Bazı kanser türleri, özellikle lenfoma veya multipl miyelom gibi hematolojik kanserler, sedimantasyon hızının artmasına neden olabilir. Sedimantasyon testi kanserin teşhisini desteklemek veya tedaviye yanıtı izlemek için kullanılabilir.
• Karaciğer veya böbrek hastalıkları, sedimantasyon hızında değişikliklere yol açabilir. Bu nedenle, bu hastalıkların izlenmesinde kullanılabilir.
• Hemolitik anemi gibi bazı anemi türleri, sedimantasyon hızını artırabilir.
Sedimantasyon Neden Yükselir?
Sedimantasyon hızının (SED oranı veya ESR) yükselmesi, birçok farklı tıbbi durumun bir belirtisi veya yanıtı olabilir. Sedimantasyon hızının yükselmesinin temel nedenleri şunlar olabilir:
• İltihaplanma: Vücut iltihaplanmaya yanıt verdiğinde, sedimantasyon hızı artabilir. Bu, inflamatuvar sitokinler adı verilen moleküllerin serbest bırakılmasıyla ilgilidir.
• Anemi: Hemolitik anemi gibi bazı anemi türleri, kırmızı kan hücrelerinin parçalanmasına neden olabilir. Bu da eritrositlerin hızla çökmesine yol açar ve sedimantasyon hızının yükselmesine neden olur.
• Kanser: Bazı kanser türleri, özellikle lenfoma veya multipl miyelom gibi hematolojik kanserler, sedimantasyon hızının artmasına neden olabilir.
• Yara İyileşmesi: Büyük yaralanmalar veya cerrahi işlemler sonrasında, vücut iyileşme sürecine girdiğinde sedimantasyon hızı artabilir.
• Hamilelik: Hamilelik sırasında, kadınların sedimantasyon hızı normalden daha yüksek olabilir.
• İlaçlar: Bazı ilaçlar, sedimantasyon hızını etkileyebilir. Özellikle kortikosteroidler ve bazı antienflamatuar ilaçlar bu etkiye sahip olabilir.
Sedimantasyon Nasıl Düşürülür?
Sedimantasyon hızı (SED oranı veya ESR), bir tıbbi durumu tedavi etmek veya düşürmek için doğrudan bir ilaç veya tedavi yöntemiyle azaltılamaz, çünkü sedimantasyon hızı vücudun bir yanıtıdır ve birçok farklı faktörden etkilenebilir. Ancak, sedimantasyon hızını yükselten altta yatan tıbbi durumun tedavi edilmesi, normal seviyelere dönmesini sağlayabilir. İşte sedimantasyon hızını düşürebilecek bazı adımlar:
• Temel Nedenin Tedavisi: Sedimantasyon hızındaki yükselmenin temel nedeni, bir tıbbi durumun varlığı olabilir. Durum tedavi edildiğinde, sedimantasyon hızı genellikle normal seviyelere döner.
• İltihap Azaltıcı İlaçlar: İltihaplanma nedeniyle yüksek sedimantasyon hızını kontrol etmek için kortikosteroidler gibi anti-inflamatuar ilaçlar kullanılabilir. Ancak bu ilaçlar sadece bir doktorun önerisi ve gözetiminde kullanılmalıdır.
• Sağlıklı Yaşam Tarzı Değişiklikleri: Genel sağlık durumunun iyileştirilmesi, sedimantasyon hızını etkileyebilir. Bu, sağlıklı bir diyet, düzenli egzersiz, yeterli uyku ve stresten kaçınmayı içerebilir.
• İyi Beslenme: Bazı besin maddeleri, antioksidanlar ve anti-enflamatuar özelliklere sahiptir ve vücuttaki inflamasyonu azaltabilir. Bu nedenle, anti-enflamatuar yiyeceklerin (örneğin, yeşil yapraklı sebzeler, balık, zeytinyağı) diyetinize dahil edilmesi, vücuttaki iltihaplanmayı kontrol etmeye yardımcı olabilir.
• Sigara ve Alkol Tüketiminin Sınırlanması: Sigara içmek ve aşırı alkol tüketimi, inflamasyonu artırabilir. Bu nedenle, bu alışkanlıkların azaltılması veya bırakılması sedimantasyon hızını düşürebilir.
• İlaçlar ve Takviyeler: Sedimantasyon hızını etkileyen temel nedenlere yönelik olarak, bir doktorun önerdiği ilaçlar veya takviyeler kullanılabilir. Bu, özellikle kronik hastalıkların yönetimi için gerekebilir.
Sedimantasyon Hangi Kanserlerde Yükselir?
Sedimantasyon hızı (SED oranı veya ESR), bazı kanser türlerinde yükselmiş olabilir, ancak bu kanserlerin belirgin bir göstergesi değildir ve tanı koymak için kullanılan bir test değildir. Yani, yükselmiş sedimantasyon hızı kanserin kesin teşhisi yerine kanser teşhisini destekleyen veya kanserin belirtilerini izleyen bir faktör olarak kullanılabilir. Ayrıca, sedimantasyon hızı yükselmiş olan bir kişinin kanser olduğu anlamına gelmez; bu nedenle başka testler ve muayeneler gereklidir.
Sedimantasyon hızındaki yükselme kanserin vücutta neden olduğu inflamasyonun bir sonucu olabilir. Bu inflamasyon kanser hücreleri tarafından üretilen sitokinler ve diğer moleküller nedeniyle tetiklenebilir. Bu nedenle, aşağıdaki kanser türlerinde sedimantasyon hızında artış gözlenebilir:
- • Lenfoma: Lenfoma, lenf sistemindeki kanser hücrelerinin büyümesi ile karakterize edilen bir kanser türüdür. Sedimantasyon hızındaki yükselme, bazı lenfoma türlerinin belirtisi olabilir.
- • Multipl Miyelom: Multipl miyelom, kemik iliğindeki plazma hücrelerinin kanserli büyümesini içeren bir kanser türüdür. Bu kanser, sedimantasyon hızında artışa neden olabilir.
- • Meme Kanseri: Bazı meme kanseri vakalarında, kanser dokusu çevresindeki inflamasyon sedimantasyon hızını artırabilir.
- • Akciğer Kanseri: Akciğer kanseri gibi bazı solid (katı) tümörler, vücutta inflamasyon oluşturabilir ve sedimantasyon hızında artışa yol açabilir.
Ancak sedimantasyon hızındaki yükselme sadece kanserle sınırlı değildir. Birçok farklı tıbbi durumda sedimantasyon hızı artabilir, bu nedenle sadece bu test sonucuna dayanarak kanser teşhisi koymak mümkün değildir.
CRP Sedimantasyon İlişkisi Nedir?
C-reaktif protein (CRP) ve sedimantasyon hızı (SED oranı veya ESR), vücutta inflamasyonun bir göstergesi olarak kullanılan iki farklı laboratuvar testidir. İkisi de inflamasyonun belirlenmesine yardımcı olur, ancak farklı şekillerde çalışırlar ve farklı bilgiler sağlarlar.
İşte CRP ve sedimantasyon hızı (SED) arasındaki ilişkiyi anlatan bazı önemli noktalar:
• İnflamasyon Göstergesi: Hem CRP hem de sedimantasyon hızı, vücutta inflamasyonun bir göstergesi olarak kullanılır. CRP, karaciğer tarafından üretilen bir protein olan C-reaktif proteinin seviyesini ölçerken, sedimantasyon hızı ise kırmızı kan hücrelerinin kan plazması içinde çökme hızını ölçer.
• İşleyiş Farkı: CRP, inflamasyon başladığında hızla yükselir ve inflamasyon geriledikçe düşer. Sedimantasyon hızı ise daha yavaş tepki verir ve inflamasyonun daha uzun süreli olduğunu gösterebilir.
• Hassasiyet ve Özgüllük: CRP, sedimantasyon hızına göre daha spesifik ve hassas bir inflamasyon belirteci olarak kabul edilir. Bu nedenle, CRP, belirli bir inflamasyonun kaynağını daha iyi belirlemekte yardımcı olabilir.
• Kullanım Alanları: CRP ve sedimantasyon hızı, birçok farklı tıbbi durumun izlenmesi ve değerlendirilmesinde kullanılır. Ancak CRP, özellikle enfeksiyonlar, otoimmün hastalıklar ve kalp-damar hastalıkları gibi durumların izlenmesinde daha yaygın olarak kullanılır.
• Birlikte Kullanım: CRP ve sedimantasyon hızı, birlikte kullanıldığında bir hastanın inflamasyon düzeyini daha iyi değerlendirmeye yardımcı olabilir. Bu testlerin sonuçları, bir doktorun bir hastanın sağlık durumunu daha iyi anlamasına ve doğru bir tanı koymasına yardımcı olabilir.